Dünyada bütün halk takvimleri ortaya çıktıkları coğrafyaların ve kültürlerin izlerini taşır ve hepsi de döngüseldir. Yani tabiattaki temel değişim ve dönüşümleri daha açık bir ifadeyle mevsimleri dikkate alır. Yazı ve tarih bilgisi ile ilişkili takvim ise, çizgisel takvim olarak adlandırılır ve tarihte yaşanmış olan veya yaşandığına inanılan bir olayı sıfır kabul eder. Çizgisel takvimler, daha yaygın ve tek-tip, döngüsel takvimler ise daha yerel ve çok çeşitlidir. Dünyada özellikle Miladi ve nispeten Hicri takvimin yaygınlaşmış, eski sözlü kültürlerin yok olmuş ve böylece halk takvimi olarak da adlandırılan döngüsel takvimler ortadan kalkmıştır. Özellikle kentli ve genç kuşaklar bu takvimleri artık hiç tanımıyorlar.
Halk takvimleri, diller, lehçeler ve hatta yerel ağızlar kadar çeşitlidir. Bu nedenle küçük bir bölgede bile tek bir halk takvimi yoktur. O yüzden Yozgat’ta da halk takvimleri, adları ve bunlarla ilgili inanışlar çok çeşitlidir. Bu takvimleri bilenler ve kullananlar hızla yok oluyorlar, bir an önce derlemek ve yazıya aktarmak sonra da eğitim sistemi yoluyla genç ve gelecek kuşaklara aktarmak gerekiyor.
Bu gün kabul ettiğimiz yazılı takvim dört mevsime işaret etse ve halk takvimlerinde dört mevsime dair izler bulunsa da, gerçekte halkın kabullerinde iki mevsim vardır: Kış ve Yaz. Eski Türk mitolojilerinde yaz ve kışın gelişleri Yaz Tanrısı ile Kış Tanrısı arasındaki savaşın hangisi tarafından kazanıldığına bağlı olarak izah edilirmiş.
Hıdrellez’i yeni yılın ilk günü olarak kabul eden Eski Anadolu Halk Takvimi, Yozgat’ta da bilinen ve kullanılan bir takvim olarak yılı ikiye ayırır: Kasım Günleri ve Hızır Günleri.
Miladi takvime göre 8 Kasım’da başlayan kış günleri 179 gün sürer ve 6 Mayıs’ta sona ererdi. Bu tarihte yazın geldiğine inanılırdı. Yazın geldiği gün olan 6 Mayıs aynı zamanda yeni yılın başlangıcı olarak kabul edilirdi ve Yaz mevsimi 186 gün sürerdi. Yaz mevsimini ve bolluk bereketi Hızır’ın getirdiğine inanılırdı ve bu nedenle Hıdrellez kutlanırdı. Bizdeki Hıdrellez, bugün popüler kültürde var olan Noel gibiydi.
Halk takviminde yazın gelişini yazılı bilgi ile izlemek mümkün olmadığı için bu durum tabiat gözlenerek tahmin edilirdi. Miladi takvimde 20 Şubata denk gelen 105 Kasım günü cemrenin havaya, 27 Şubata denk gelen 112 Kasımda suya ve nihayet 6 Mart gününe denk gelen 119 Kasımda toprağa düştüğüne inanılır, bu tarihlerde iklimde görülen yumuşama bu şekilde takvimleştirilirdi.
Aslı Arapça ve köz veya ateş anlamına gelen cemrenin İslamlık öncesi Türk kültüründe imre şeklinde var olduğu mitoloji araştırmacıları tarafından söylenmektedir. Altay Türklerinde imre veya imere denilen ruhun bu tarihlerde sırayla havaya, suya ve toprağa elindeki ateşi saçtığı söylenmektedir. Bu nedenle Yozgat’ta bugün yaşayan cemreler ile Altay imreleri arasında bir ilişki kurulabilir.
Cemrelerden bir hafta sonra Nevruz geldiği ve Nevruz öncesinde ateş, hava, su ve toprak ile ilgili dört çarşambanın Azeri kültüründeki varlığı dikkate alınırsa cemreler ile mitoloji arasındaki ilişki bu bilgiyle de pekiştirilebilir.
Yozgat’ta cemrelerle birlikte yazın gelişi hakkında daha başka gözlemler de vardır.
Örneğin Nevruz’a işaret eden Mart Dokuzu, Mart Dokuzunun Dokuzu, Cıba Buyduran Soğukları, Karıyı Kazana Sokan Soğuklar, Aprıl Beşi, hep Hıdrellez öncesinde yaşanan soğukların tecrübe ile takvimleştirilmesidir.
Bu takvim bilgileri aynı zamanda atasözleri hâlinde de gelecek kuşaklara aktarılırdı. “Ağustos soğuya soğuya kışı getirir, Şubat ılıya yazı getirir.”, “Mart kapıdan baktırır kazma kürek yaktırır.”, “Kork Aprılın beşinden öküzü ayırır eşinden.” veya “İstersen yazı bekle Hıdrellezi” Yozgat’ta kullanılan bu tip atasözlerinden sadece birkaçı.
20 Şubat, Kasım’ın 105’idir. Yani Cemre havaya düşmektedir. Atalarımız her ne kadar “İstersen yazı bekle Hıdrellezi” dese de cemreye yazın geleceğine dair ümit bir kez gönüllere düşmüştür.
Unutulan kültürümüzü ve kaybolan değerlerimiz çocuklarımıza aktarma konusunda Eğitim sistemimize ve medyamıza acaba cemre ne zaman düşecek?
19.02.2012
Halk takvimleri, diller, lehçeler ve hatta yerel ağızlar kadar çeşitlidir. Bu nedenle küçük bir bölgede bile tek bir halk takvimi yoktur. O yüzden Yozgat’ta da halk takvimleri, adları ve bunlarla ilgili inanışlar çok çeşitlidir. Bu takvimleri bilenler ve kullananlar hızla yok oluyorlar, bir an önce derlemek ve yazıya aktarmak sonra da eğitim sistemi yoluyla genç ve gelecek kuşaklara aktarmak gerekiyor.
Bu gün kabul ettiğimiz yazılı takvim dört mevsime işaret etse ve halk takvimlerinde dört mevsime dair izler bulunsa da, gerçekte halkın kabullerinde iki mevsim vardır: Kış ve Yaz. Eski Türk mitolojilerinde yaz ve kışın gelişleri Yaz Tanrısı ile Kış Tanrısı arasındaki savaşın hangisi tarafından kazanıldığına bağlı olarak izah edilirmiş.
Hıdrellez’i yeni yılın ilk günü olarak kabul eden Eski Anadolu Halk Takvimi, Yozgat’ta da bilinen ve kullanılan bir takvim olarak yılı ikiye ayırır: Kasım Günleri ve Hızır Günleri.
Miladi takvime göre 8 Kasım’da başlayan kış günleri 179 gün sürer ve 6 Mayıs’ta sona ererdi. Bu tarihte yazın geldiğine inanılırdı. Yazın geldiği gün olan 6 Mayıs aynı zamanda yeni yılın başlangıcı olarak kabul edilirdi ve Yaz mevsimi 186 gün sürerdi. Yaz mevsimini ve bolluk bereketi Hızır’ın getirdiğine inanılırdı ve bu nedenle Hıdrellez kutlanırdı. Bizdeki Hıdrellez, bugün popüler kültürde var olan Noel gibiydi.
Halk takviminde yazın gelişini yazılı bilgi ile izlemek mümkün olmadığı için bu durum tabiat gözlenerek tahmin edilirdi. Miladi takvimde 20 Şubata denk gelen 105 Kasım günü cemrenin havaya, 27 Şubata denk gelen 112 Kasımda suya ve nihayet 6 Mart gününe denk gelen 119 Kasımda toprağa düştüğüne inanılır, bu tarihlerde iklimde görülen yumuşama bu şekilde takvimleştirilirdi.
Aslı Arapça ve köz veya ateş anlamına gelen cemrenin İslamlık öncesi Türk kültüründe imre şeklinde var olduğu mitoloji araştırmacıları tarafından söylenmektedir. Altay Türklerinde imre veya imere denilen ruhun bu tarihlerde sırayla havaya, suya ve toprağa elindeki ateşi saçtığı söylenmektedir. Bu nedenle Yozgat’ta bugün yaşayan cemreler ile Altay imreleri arasında bir ilişki kurulabilir.
Cemrelerden bir hafta sonra Nevruz geldiği ve Nevruz öncesinde ateş, hava, su ve toprak ile ilgili dört çarşambanın Azeri kültüründeki varlığı dikkate alınırsa cemreler ile mitoloji arasındaki ilişki bu bilgiyle de pekiştirilebilir.
Yozgat’ta cemrelerle birlikte yazın gelişi hakkında daha başka gözlemler de vardır.
Örneğin Nevruz’a işaret eden Mart Dokuzu, Mart Dokuzunun Dokuzu, Cıba Buyduran Soğukları, Karıyı Kazana Sokan Soğuklar, Aprıl Beşi, hep Hıdrellez öncesinde yaşanan soğukların tecrübe ile takvimleştirilmesidir.
Bu takvim bilgileri aynı zamanda atasözleri hâlinde de gelecek kuşaklara aktarılırdı. “Ağustos soğuya soğuya kışı getirir, Şubat ılıya yazı getirir.”, “Mart kapıdan baktırır kazma kürek yaktırır.”, “Kork Aprılın beşinden öküzü ayırır eşinden.” veya “İstersen yazı bekle Hıdrellezi” Yozgat’ta kullanılan bu tip atasözlerinden sadece birkaçı.
20 Şubat, Kasım’ın 105’idir. Yani Cemre havaya düşmektedir. Atalarımız her ne kadar “İstersen yazı bekle Hıdrellezi” dese de cemreye yazın geleceğine dair ümit bir kez gönüllere düşmüştür.
Unutulan kültürümüzü ve kaybolan değerlerimiz çocuklarımıza aktarma konusunda Eğitim sistemimize ve medyamıza acaba cemre ne zaman düşecek?
19.02.2012
19.02.2012
OKUR YORUMLARI
Yozgat'ta Günün Haberleri
YOZGAT'TA 5 GÜNLÜK HAVA DURUMU
YOZGAT İÇİN GÜNÜN NAMAZ VAKİTLERİ
