YOZGAT ATASÖZLERİNE ELEŞTİREL BİR BAKIŞ

Atasözleri; bilindiği gibi öğüt verici, yol gösterici sözlerdir. Bu özlü ve güzel sözler uzun deneyimlerin izlerini taşır. Genelde bize iyi ve doğru olanı gösterir. Genelde diyorum, çünkü atasözlerine geleneksel bir yaklaşımla bakmıyorum ben. Bir başka deyişle, onları her yönüyle alkışlanacaksözler olarak görmüyorum. Atalarımız da birer insandılar. Dolayısıyla içinde bulundukları koşulların etkisinde kalarak bilmeyerek de olsa zaman zaman bize hoş olmayan öğütler vermiş, yanlış yollar göstermiş olabilirler. Ben burada Yozgat atasözlerini bu çerçevede ele alıp size aktaracağım. Bunu yaparken amacım Yozgat atasözlerinin anlamsız ve tutarsızlıklar içerdiğini anlatmak değil kuşkusuz. Çünkü öylesine anlamlı ve güzel öğütlerle dolu atasözlerimiz var ki saymakla bitmez. Bu herkesçe bilinen bir yön. İşte ben bu herkesçe bilinene aykırı yönler üzerinde durmak istiyorum.

Yozgat atasözleri; inançlı, saf Anadolu insanının kültürünü yansıtır bize. Daha önce de belirttiğim gibi çoğu birbirinden güzel öğütler veren bu sözler, kimi zaman çizgisinin dışına çıkıp bizi yanlışa sürükler. Örneklerle sergileyelim bazılarını:

“Baskısız yoncayı yel atar.” sözüsık kullanılan Yozgat atasözlerindendir. Aile ve toplum düzenini sağlamak için kişilere baskı uygulanması gerektiğini vurgulayan bu atasözü, çağımızın eğitim anlayışına ters düşmektedir.

“Çıkacağın çama tırman.” atasözü, başından büyük işlere girişme anlamı taşır ki kişiyi mücadele etmekten uzaklaştırır.

“El öpmekle ağız pis olmaz.” atasözü; teslimiyetçilik önermekte, dolayısıyla güçlüye boyun eğmek gerektiğini vurgulamaktadır.

“Erkeğin kusuru kadın yanında söylenmez?” ve “Kancık yalanmayınca erkek dolanmaz.” cinsiyet ayrımcılığı içeren atasözleridir.

“Eneğine enek, nene gerek?”, “Etliye, sütlüye karışma”, “İtle dalaşmaktansa çalıyı dolaş.” ve “Dilini tut, yahniyi yut.” atasözleri toplumda görülen aksaklık, haksızlık ve kötülüklerle mücadele etmek yerine kendi çıkarı için onlara göz yummak gerektiğini öğütlemektedir.

“Sıçandan doğan kendir keser.” ve “Sıçandan doğan kesegen olur.” ; kişilerin hiç değişmeyeceğiönyargısı içerdiği için yanlış içerikli atasözleridir.

“Suyun ığıl ığıl akanından, adamın yere bakanından kork.” ve “Temiz dereden pis su akmaz.” atasözleri bilimsellikten ıraktır.

“Tarlayı taşlı, kızı gardaşlı yerden al.” ,“Tarlanın taşlısı, avradın saçlısı iyi olur.” ve“Sağ gözün sol göze faydası olmaz.” atasözleri tutarsız niteliktedir.

“Yemek var, koyul düş: iş var, sıvış” ve “Sırt üstü yatan da yiyor bir ekmek, arkasını yırtan da yiyor bir ekmek.” atasözleri insanı tembelliğe yöneltmektedir.

Örnekleri çoğaltmak olanaklı. Dedim ya, amacım Yozgat atasözlerinin olumsuzluğunu vurgulamak değil. Yalnızca onlara eleştirel bir açıdan yaklaşmak. Yoksa Yozgat yöresinde söylenen birbirinden güzel ve anlamlı pek çok atasözü var. Bir başka yazımda da bunları dile getireceğim.

16.11.2015