İbnülemin Mahmut Kemal İnal

Cumhuriyet Gazetesinde Sayın Orhan Erinç’in köşesi beni birden 1962 yılına götürdü. Cennetmekân pederim Muammer Çapanoğlu (Çapanoğlu Muhlis Beyin oğlu), akşam elinde kalın bir kitapla eve gelmişti. Kitap, İş Bankası yayınlarındandı. HOŞ SADÂ kapaklı ve Türk Musikişinasları’nı anlatan bir kitaptı. Bağlama ve Tambur çaldığımdan hem içeriği ile hem de yazarının ismi ile dikkatimi çekmişti. “İbnülemin Mahmut Kemal İnal”. Önce Osmanlıca Türkçe sözlükten İbnülemin’in ne anlama geldiğine bakmıştım. Güvenilir insan demekmiş. Daha sonra kendisi ile ilgili öğrendiğim bazı anılar daha da ilgimi çekmiş ve kendisi hakkında epey bilgi sahibi olmuştum. Üstad, bir yazısında kendisini şöyle tarif ediyordu. "Mizacım asabi, teessürüm şedit(şiddetli), kalbim rakik (duygulu), intikal ve infialim(kızmam) seri olduğundan, o şefkatli baba ve anne beni hüsn-i muamele ile büyütmeye ve kalbimi incitmemeye itina etmişlerdir”. Asabi mizacına örnek bir olayını anlatayım. Bir gün İstanbul’daki Beyazıt Kütüphanesinde çalışma yapıyor. Tesadüf karşısında oturan bir kişi, bir taraftan elindeki kitaba bakıyor bir taraftan da dalgınlıkla burnunu karıştırıyor. Bu görüntü zaten asabi mizaçlı olan üstadı ziyadesiyle rahatsız ediyor. Aslında, çileden çıkarıyor desek daha doğru olacak. Aklı oraya takılıyor. Dayanamıyor, duyulabilecek bir ses tonu ile bir “estağfurullah” çekiyor. Adam farkında değil, icraata devam ediyor. Kemal Bey, biraz sonra daha yüksek bir ses tonu ile “ya! sabır”diyor. Adam oralı değil. Dayanamıyor, birden patlıyor.”Beyefendi” diye sesleniyor. Herkes gibi adamda bakıyor. Üstad devam ediyor. “Zat-ı âliniz asker misiniz, sivil mi, askerseniz sınıf-ı selase’den (üç sınıftan)hangisine mensupsunuz?” Ve devam ediyor “zannederim topçu olacaksınız ki deminden beri burnunuzdan gülle imal ediyorsunuz.” Adam kıpkırmızı oluyor ve biraz sonra sessizce salonu terk ediyor.1966 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde okurken, bu olayı hatırladım, sırf merakımdan dolayı Beyazıt Kütüphanesine gittim, okuma salonunda bir yere oturdum yanımdaki ders kitaplarından birisini açtım ve kendisini rahmetle anarak o anı yaşamak istedim. 17 Kasım 1870 tarihinde İstanbul’un Beyazıt semtinde doğan üstat, Seksen altı yıllık bir ömrü, öğrenmek, araştırmak, yazmak ve memlekete hizmet vermekle geçirir. Toplumsal hayatta çok hızlı ve büyük değişimlerin yaşandığı bir dönemde yaşaması ve pek çok tanınmış kimse ile şahsen bir arada bulunması onun biyografi alanında pek çok eser vermesini sağlar. 1909 senesinde Sultan II. Abdülhamit'in hal'inden sonra saraya verilmiş olan jurnalleri tasnif ve imha ile görevlendirilen komisyonun başına getirilmiş ve bu sıfatla Yıldız Sarayı evrakını inceleme imkânını bulmuştur. Son dönem Osmanlı şairleri, müzisyenleri, sadrazamları, hattatları hakkındaki eserleri ile bu kişilerin unutulmalarını önlemeye çalıştı. Şiir, roman, hikâye gibi alanlarda da eserler verdi. Yaşamı boyunca konağındaki düzenli toplantılarda ilim ve sanat dünyasından kimseleri ağırlayarak kültür hayatına hizmet eden üstad 24 Mayıs 1957’de bundan 55 yıl evvel dünyaya veda etti. Süleyman Nazif`in `Ne kendi kimseye benzer, ne kimse kendisine` mısraıyla tarif ettiği İbnülemin Mahmud Kemal İnal üstad ile ilgili anılardan bir kaçı ile yazımızı bitirelim.

Süleymaniye’deki İslâm Eserleri Müzesi'nin müdürlüğünde bulunduğu bir sırada, devrin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel kendisini ziyarete gelir. Müzede vazifeli bir şahıs, biraz da telaşlı bir şekilde Mahmut Kemal İnal Bey'in odasına girer ve “Efendim, vekil bey geliyor, der. İbnülemin'in cevabı aynen şöyledir:“Gelmesin. Ben şimdi ikindi namazını kılmak üzere Allah'ın huzuruna duruyorum, beklesin!” Mahmut Kemal Bey bu sözleri bakan beyin işiteceği kadar yüksek sesle söyler. Manzara karşısında iyice şaşıran müze memuru, hayretle vekil beyin yüzüne bakar. O mükemmel insan Hasan Ali Yücel Beyefendi, “Duydum evlâdım, duydum!” diyerek adamın şaşkınlığını giderir. Başkaca da bir harekette bulunmaz, bekler. Ama daha sonra üstadı, kütüphaneler tasnif işleri ilmî müşavirliğine tayin ederek onurlandırır.

Eski İstanbul vali ve belediye başkanlarından Ord. Prof. Fahrettin Kerim Gökay da bir hatıratında şöyle anlatır: “Valiliğim sırasında bir gün Celal Bayar, Adnan Menderes ve bazı bakanlar İstanbul’a geldiler. Efendi hazretlerini buraya getir de kendisiyle bir de yüz yüze görüşelim, diye haber gönderdiler. Derhal Mahmut Kemal bey’e gittim ve durumu arz ettim. Sinirli ve öfkeli bir tavırla, “Ben o heriflerin ayağına gitmem” dedi. Israr ettim; yalvardım, yakardım. Sonun da ikna ettim. Bin naz ile ve söylene, söylene Florya Deniz Köşküne götürdüm. Yenilip içildikten sonra sohbet faslı başladı. Bir ara Celal Bayar, Mahmut Kemal bey’e hitaben şöyle dedi: “Efendi hazretleri! Son sadrazamlar adındaki eserinizi okudum. Hakikaten güzel yazmışsınız. Lakin hep Osmanlı döneminin sadrazamlarını, devlet adamlarını anlatıyorsunuz. Bir eser daha kaleme alsanız, orada da cumhuriyet devri başvekillerini, cumhurbaşkanlarını tanıtsanız acaba nasıl olur?” İbnülemin Mahmut Kemal Bey, karşısındakinin cumhurbaşkanı olduğunu düşünmeye bile gerek görmeden “Kim o herifler?” diye sorar ve konuşmasına şöyle devam eder: “Ben son sadrazamları yazarken öyle rastgele hareket etmedim. Hepsini yakından tanıdım. Kimisinin hizmetinde bizzat bulundum, kimisiyle birlikte görev yaptım. Merhum babam Mehmet Emin Paşa sayesinde birçoğunun aile mahremiyetine kadar sokuldum. Meziyetlerine, kusurlarına, bir aile ocağı samimiyeti içinde şahit oldum. Onlarla düştüm onlarla kalktım. Hâlbuki yenileri tanımıyorum. Zaten yazılacak yönlerinin bulunduğuna da inanmıyorum. Hem eskiden bir adam sadaret makamına çıkacağı zaman belli bir kademeden geçer, belli bir merhale kat ederdi. Mesela önce vali olur, sonra nâzır (bakan) olur, derken sadrazamlığa kadar yükselirdi. Şimdi öyle mi? Ne idiğü belirsiz bir adam, beklenmedik bir anda milletin başına geçiyor. Sonra o nevzuhur (yeni çıkma) şahıs, âlimi, ulemayı ayağına çağırıyor”. Tam da üstat’dan beklenecek bir cevap.

Ünlü Akbaba dergisini çıkaran Yusuf Ziya Ortaç ile Orhon Seyfi Orhon bir gün üstada gidip İstanbul ahalisi semtlere göre nerelerde oturması gerekir diye, böyle mizahi bir liste çıkarması için rica da bulunurlar. Oda şu listeyi çıkarır.

Kasaplar; Etyemez’de, Arabacılar; Ahırkapı’da, Sebzeciler; Bostancı’da, Kebapçılar; Şişhane’ de,

Fırıncılar; Unkapanın’da, Turşucular; Sirkeci’de, Elmacılar; Elmadağ da, Badanacılar;

Kireçburnun’da, Fındıkçılar; Fındıklı’da, Halıcılar; Halıcıoğlu’nda, Çiçekçiler; Çiçek pazarında,

Tiryakiler; Çubukluda, Dervişler; Erenköy’de, Körler; Göztepe’de, Bebekler; Sütlüce’de,

Arnavutlar; Arnavutköy’de, Zenciler; Kuzguncuk’ta, Sünnetciler; Cerrahpaşa’da, Kandilciler;

Kandillide, Öksürenler; Ihlamur’da, Borçlular; Selamsızda, Tespihçiler; Mercan’da,

Haremağaları; Harem’de, Sütninenler; Bebekte, Dilsizler; Bülbülderesi’nde, Sevdalılar; Kuşdilin’de,

Sarhoşlar; Küfeciler’de, Sabırlılar; Eyüp’te, Kabadayılar; Tozkoparan’da, Medeni eşkıyalar;

Boğazkesen’de, Sülükçüler; Büyükdere’de, Haneberduşlar; Kalender’de, Talihsizler; Güngörmez’de,

Mezarbekçileri; Türbe’de, Günahkarlar; Azapkapı’da, Enfiyeciler; Akıntıburnu’nda,

Maliyeciler; Defterdar’da, Dilberler; Vefa’da, Baştançıkaranlar; Yerebatan’da,

Doktorlar; Hekimoğlun’da, Paşalar; Paşabahçe’de, Köseler; Kabasakal’da, Caniler; Zindankapısı’nda,

Hafifmeşrepkadınlar; Yaşmaksıyıran’da, Hayvansahipleri; Samanpazarı’nda, Şıkbeyler, hanımlar;

Moda’da, Kürkçüler; Ayazpaşa’da, Hakimler; Kadıköy’de.

Rahmet ve minnetle.

22.04.2012