FRENK ÜZÜMÜ VE ÇAPANOĞLU MAHMUT BEY

Çapanoğlu Mahmut Bey, Süleyman Bey’in oğullarından olup, Vezir Mehmet Celalettin Paşanın kardeşidir. Sultan II. Mahmut zamanında (1808 -1839) Sadr-ı Azam Silahtar Ali Paşa tarafından Rikab-ı Hümayün Kapucubaşılığına (bugün özel kalem md.) tayin edilen öbür kardeşleri Abbas Hilmi Paşa ve Hamza Beyler gibi Rikab-ı Hümayün Kapucubaşılığı yapmıştır (1835). “Rikâb-ı hümâyun” terimi ile padişahın huzuru, huzura kabul ve “Arz Odası” kast edilir. Fâtih devrine kadar divan toplantılarına padişah başkanlık ederken, Fatih’in Teşkilat Kanunnamesinden sonra divana padişahların başkanlık yapması usulünden vazgeçilerek, toplantılara veziriazamın başkanlık etmesi kanun olmuştur.

Teşkilât Kanunnamesi gereği Divân’a padişah başkanlık etmeyince, devlet işleriyle ilgili padişaha bilgi verilmesi için “Arz Odası” yapılmıştır. Divan-ı Hümâyun toplantılarından sonra padişaha bilgi vermek için arza odasına girilirdi. Haftada dört gün divan toplandığı zamanlar pazar ve salı padişaha arza girilirken, divan toplantıları iki güne düştüğünde sâdece salı günü arza girilmiştir. Önce yeniçeri ağası girer ve ocakla ilgili bilgi verirdi. O çıktıktan sonra Rumeli ve Anadolu Kazaskerleri girerdi. Bunlardan sonra sadrazam ile Kubbealtı vezirleri, defterdar ve nişancı arza girerlerdi. Yeniçeri ağası eğer vezir rütbesinde ise, sadrazam girdiği sırada ikinci defa olarak arza girerdi.

Mahmut Bey, Rikab-ı Hümayün Kapucubaşılığından sonra Trablusşam ve Banyaluca (Bosna-Hersek’in Sırp bölgesi) Kaymakamlığına tayin edilir. Banyalucadaki görevi sırasında tanıdığı Frenk Üzümünü Yozgat’a getiren kişidir (yüz seksen yıl evvel). Siyah Frenk üzümü, klasik meyve ağaçlarına nazaran, kış soğuğuna daha fazla ihtiyaç duyar. Soğuk iklim isteyen bu bitkiyi konağının bahçe duvarı kenarının kuytu bir yerine dikerek yetiştirmiştir. Eski Yozgat’ın hemen her evinin bahçesinde duvar kenarlarında Frenk üzümü olurdu.

Siyah frenk üzümü (Ribes nigrum), Grossulariaceae familyasından anavatanı orta, kuzey Avrupa ve kuzey Asya olan bitkidir. Meyvesi en fazla 1 cm çaplı, neredeyse siyaha yakın çok koyu mor renkte, parlak kabuklu yenilebilen bir üzümcüktür. Türk mutfağında iç pilav ve aşurede kullanılır. Siyah Frenk üzümü, C vitamini bakımından Avrupa'daki tüm meyvelerin arasında en zenginidir (200 mg/100 g); Bir portakalın içerdiğinden beş kat daha fazla C vitamini barındırıyor. Kivi sadece 80 mg ve portakal 53 mg içerir.

Çoğunluğu kışın yaprağını döken, bazıları da her zaman yeşilliğini muhafaza eden bodur çalılardır. Kökleri saçak şeklinde olup, fazla derine inmezler. Dalları zayıftır. Her sene dipten yeni sürgünler meydana getirir. Meyveleri küçük salkımlar halindedir. Salkımlar üzerinde taneler yuvarlak ve çok parlak renklidir. Kabuk yarı saydam olduğundan, tanenin içerisindeki çekirdek fark olunabilir. Meyveler mayhoş ve tatlıdır. Başlıca dört çeşit tanınmış frenküzümü vardır: I-Küçük kırmızı frenküzümü, II-Büyük kırmızı frenküzümü, III-Siyah frenküzümü, IV-Sarı frenküzümü. Bunlardan en makbulü büyük taneli kırmızı frenküzümüdür.

Bu üzüm çeşidi tesirlidir ve suyu çoktur. Frenküzümleri iyice olgunlaştırdıktan sonra toplanmalıdır. Yemişi uzun salkım şeklinde olup, tadı mayhoştur 150 kadar türü vardır. Daha çok şurubu yapılarak kullanılır. İçeriğinde organik asitler vardır. İştah açar, hazmı kolaylaştırır. İdrar söktürür, vücuda rahatlık verir. Böbreklerdeki taşların düşürülmesine yardımcı olur. Karında toplanan suyu söker. Karaciğer şişliğini ve sarılığı giderir. Romatizma ve mafsal kireçlenmelerinde de faydalıdır. Sindirim yollarındaki iltihapları temizler. Şurubu, çok besleyicidir.

ABD’de çok popüler olan ünlü kalp cerrahı Mehmet Öz de Frenk üzümünü tavsiye eden uzmanlardan. Yazdığı makalelerde ve televizyon programlarında Frenk üzümünü tavsiye eden Öz’e göre özellikle siyah Frenk üzümü görme sağlığını destekleyen muhteşem bir takviye. Öz’e göre siyah Frenk üzümü gece görüşünü iyileştirmeye yardımcı antosiyanozit bileşiği içeriyor. Bu kadar faydalı olan Frenk üzümü için minik bir uyarıda var; İştah açması sebebiyle diyet yapan kişiler kullanmamalıdır, aksi halde diyet yapmakta zorlanabilirler.


27.04.2015