Çapanoğlu Salih İzzet Bey

Emekli ağır ceza hâkimi Çapanoğlu Salih Bey’in torunu Prof. Mehlika Filiz Ulusoy Hanımefendi, anneannesi Emine Hanımefendi ve annesi Lemân Hanımın anılarından naklen anlatmıştı; “Çapanoğlu Hadisesi” sonucunda Çerkez Ehem’e yenilen Edip, Celal, Halit ve Salih Beyler Uzunyayla Çerkezlerine sığınırlar. Uzunyayla da kaldıkları sırada eşlerinin ve çocuklarının değişik yerlere sürüldüklerini öğrenirler. Edip, Celal ve Salih Beylerin aileleri de Ankara’ya götürülür ve orada ikamete mecbur tutulurlar. Kendi sınırlı imkânları ile buldukları yerlerde kalmaya çalışan bu insanlar çok sıkıntılı günler geçirirmişler. Salih Bey’in eşi ve iki kızı da Ankara’ya gönderilenler arasındadır. Bu üzüntülü ve sıkıntılı yaşamdan bıkanlardan biriside Çapanoğlu Edip Beydir. Gizlenerek yaşamaktan bıkan Edip Bey, damatları Abdülkadir Sönmez Bey vasıtasıyla jandarma bölük komutanı Vasfi Bey’e haber gönderir. Bundan sonrasını Abdülkadir Bey’in anılarından okuyalım; Vasfi Bey, Abdülkadir Bey’e şöyle söyler “yanınıza atlı almaya (yardımcı kişiler) hacet yoktur. Siz ata binin, yalnız gidin. Şayet orada ise (Karatepe’de) benimde hürmet ve selamımı söylersiniz. Müsterih olsunlar, kendisi ve oğlunun hayatları korunacaktır. Aman dilemeye gelsinler. Arada şu fenalık kalksın. Hükümetin meşgul olacak zamanı değildir. Binaenaleyh, mademki bir yanlışlık olmuş, önemli değildir. Bizi kendisine anlatınız. Teslim olmak herhalde haklarında hayırlı olacaktır” der. Abdülkadir Bey bu mesajı iletince Edip Bey, “Kadri bey, siz süratle gidin, Vasfi Bey’e haber verin. Başındaki atlıyı(Jandarma bölüğünü) Yozgat’a göndersin. Kendisi itimat ettiği iki atlı ile kalsın. Ben gelip teslim olacağım” der. Bu konuşmalar bile Atatürk’ün Çapanoğlu kardeşleri muhakeme bile ettirmeden affetmesine en güzel delildir. Vasfi Bey, Abdülkadir Bey ve Yozgatlı Ahmet, Karatepe çiftliğine doğru giderler. Halit Bey’in yanan çiftlik binası yakınına geldiklerinde Edip Bey ve oğlu Şekip Bey’de oraya gelirler. Çiftlik binasından az ileride buluşurlar. Vasfi Bey atından iner, Edip Bey’de iner. Kucaklaşırlar. Vasfi Bey, Edip Bey’in elini öper. Kendilerine teminat verir. Bu sahne Edip Bey’in gözlerini yaşartır. Bağların içine gelirler oraya otururlar. Biraz görüştükten sonra hep birlikte Yozgat’a gelirler. Edip Bey ve diğerleri sabah akşam polis merkezine müracaat ederek görünmeleri tembih edilerek serbest bırakılırlar. Daha sonra Edip Bey, Salih Bey, Şekip Bey aynı yaylıya bindirilip diğer akrabalar ile birlikte Ankara’ya götürülürler. Yozgat Hükümet konağından çıkarılırken de büyük izdiham olur. Halktan bazı kimseler ağlayarak büyük bir kalabalık halinde onları uğurlarlar. Ankara’ya girişleri de çok heyecanlı olur. “Kayaş bahçeleri çok kalabalıktı. Ankara da birçok kimseler Çapanoğulları teslim olmuş geliyorlar diye Kayaş’a kadar seyre gelmişlerdi. Bizi herkes birbirine gösteriyordu. Yol ilerledi Ankara’ya yaklaştık, kalabalık daha da çoğalmaya başladı. Tam Ankara’ya gireceğimiz zaman izdiham öyle bir hale gelmişti ki şose üzerinde halk adeta birbirini tepeliyordu. Yaylıya yaklaşıp bize bakmak istiyorlardı diye anlatırlar. Ankara’da ki sıkıntılı yaşamları 5 ay kadar sürer. Atatürk, mecliste yaptığı konuşma da “ bu aile, memleketimize geçmişte büyük hizmetlerde bulunmuşlar, hataları varsa da hatalarından vazgeçmişler, bu günde devletimize hizmette kusur etmemektedirler” diyerek bir yıla kalmadan beyleri affeder. Ancak Edip Bey Kayseri de, Celal bey İstanbul’da Salih Bey’de Sivas’ta ikamete mecbur edilirler. Salih Bey de, ağabeyi Edip Bey gibi başkaldırıya taraftar olmadığını ısrarla beyan eder ama başkaldırıya katılmadığı halde oda cezalandırılmıştır. Sohbet sırasında Mehlika Hanım yaşanan sıkıntılar ile ilgili birkaç anı da anlatı; Salih Bey, ikamete mecbur tutulduğu Sivas’a gitmek için hazırlık yaptığı sırada Atatürk Kırşehir de avukatlık yapmasına izin verir. Karatepe de bıraktığı eşini ve çocuklarını merak ettiği için sığındıkları Uzunyayla da sabredip beklemeyen ve atının ayaklarına keçe sararak bir gece kimseye haber vermeden kaçan ama yakalanıp Amasya İstiklal mahkemesi kararıyla idam edilen Halit beyin çocuklarını da, kardeşler paylaşırlar. Oğlu Aslan Bey Kayseri de Edip beyin yanında, diğer oğlu Osman bey de Kırşehir de Salih beyin yanında kalırlar. Celal, Edip, Halit ve Salih Beylerin ablası olan Fitnat Hanım (benim büyük babaannem) bir süre sonra hem kardeşi Salih beyi hem de yeğeni Osman beyi görmek için Kırşehir’e gider. Görür ki eski bir evde büyük bir sıkıntı içinde yaşamaya çalışıyorlar. Fitnat Hanım bu duruma çok üzülür. Osman bey’i alır Yozgat’a döner.” Bundan sonrasını yine torunu Prof. Mehlika Filiz Ulusoy’dan dinleyelim; Ağır ceza reisliğinden emekli olan Salih Bey’in Avukatlık yapmasına Atatürk izin vermiştir ama Yozgat’tan Kırşehir’e göç ve bu yaşta yeni bir memlekette Avukatlık yapmak kolay değildir. Bir süre Yozgat’taki arazilerin otlarını satarak geçimlerini sağlamaya çalışırlar. Ablaları Fitnat Hanımın ziyareti de bu sıkıntılı günlere rastlamış olabilir. Daha sonra durumları çok iyi olursa da, Atatürk’ün ölümünden sonra İsmet Paşa Avukatlık mesleği bir nevi devlet görevi sayılır diyerek Avukatlık yapmasına izin vermeyince yine bir sene kadar sıkıntı çekerler. Salih Bey, emekli bir hukukçudur, dava açar. Açtığı davaya bakan Hâkim, İsmet Paşanın verdiği bu emri hükümsüz sayıp, avukatlık serbest meslektir diye karar verince tekrar Avukatlığa başlar (O zaman böyle Hâkimler varmış). 25 yıl daha avukatlık yapar. Hem emekli bir ağır ceza hâkimi olması, hem Çapanoğulları gibi Osmanlıda ayanlık yapmış bir aileye mensup olması Kırşehirliler üzerin de çok müspet bir tesir yaratır. Kırşehir yöresinde bir konu da iddialı olan kişilerin kullandığı “Bunu bir ben bilirim birde Çapanoğlu bilir” deyimi buradan gelir. Salih Bey, durumu düzeldiğinde yeğeni Osman Bey’i tekrar yanına alır ve tahsiline devam ettirir. Başından geçen bunca olay ve çektiği sıkıntılar sonucu, muhtemelen 1930-1940 yıllarında babası Çapanoğlu Hacı Osman Bey’den kendisine miras olarak kalan toprakları köylülerine bağışlamaya karar verir. Tapu devirlerini bizzat takip eder. Kızının “Beybabacığım, topraklarımızı hem de bedelsiz olarak neden köylülere bağışlıyorsunuz” sızlanmasına şöyle cevap verir “Onlar yıllarca ailemize hizmet ettiler, ailemizin bir parçası oldular, o sıkıntılı günlerde ailemize sahip çıktılar. Ben Kırşehir de iken bu tarlaların otlarını satarak sizi geçindirmeye çalıştım. O zaman anladım ki ben çiftçilik yapamam. Topraklarımızı şimdi bizzat kendi köylümüze vermezsek yarın birileri bizim yokluğumuzu fırsat bilerek gelir bu toprakları zorla onların elinden alır. Daha da kötüsü onları kendi topraklarından bile kovabilirler. Bu toprakların asıl sahipleri onları işleyen bu mazlum ve mütevekkil insanlardır” diye cevap verir. Yıllar sonra Ankara’daki bir pazarda Salih Bey’in kızı Leman Hanım ile karşılaşan ve kendisini tanıyan Yozgatlı bir pazarcı “Topraklarınızı bize verdiğiniz için pişmanlık duydunuz mu” sorusuna “Asla pişman olmadık, beybabam doğru karar vermişti, helâlı hoş olsun bereketini görün” diye cevap verir. Bu cevaptan çok duygulanan köylü bu olayı köylülerine anlatır. Satmak için pazara ürün getiren vefakâr köylülerin, getirdikleri ürünlerin en iyisini en tazesini seçip kendisine saygı içinde verdiklerini anlatırdı.

Kaynakça: Çapanoğulları hadisesi ve Abdulkadir Bey’in hatıraları- Doç. Ali Şakir Ergin.
Milli Mücadelede Çapanoğlu isyanı- Prof. Ahmet Yaşar Ocak
Tüm yönleri ile Çapanoğulları ve eserler- Prof. Hakkı Acun.

15.10.2013