YOZGATLI FOLKLOR ARAŞTIRMACISI MAHMUT IŞITMAN

Zaman zaman sayfamda Yozgat’a hizmet etmiş birtakım kişilere yer vermekte, bunu bir görev olarak benimsemekte ve bundan da büyük bir mutluluk duymaktayım. Bugün de bir eğitimci, folklor araştırmacısı ve yazar olan Mahmut Işıtman’dan söz edeceğim.

Mahmut Işıtman, 1 Temmuz 1908’de Yozgat’ta doğdu. İlköğrenimini Yozgat’ta, ortaöğrenimini Konya İlk Öğretmen Okulunda tamamladı. 1930’da Ankara ili Beypazarı ilçesinde öğretmenliğe başladı.

Mahmut Işıtman, Konya’da öğrenciyken folklor araştırmalarına başladı. Özellikle edebiyat öğretmeni SadettinNüzhet Ergun’un da yönlendirmesiyle bu alandaki çalışmalarına hız verdi. Yine Konya’da öğrenciyken birkaç arkadaşıyla birlikte “Işık Yolu” adlı bir dergi çıkardı.

1932’de Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Beden Eğitimi Bölümüne girdi, 1935’te burayı bitirdi. Yedek subaylığını yaptıktan sonra Ankara Erkek Lisesine atandı.

Folklor çalışmalarını sürdürdü. Yozgat halk ve divan şairleriyle ilgili eski cönklerden, şairlerin aile ve akrabalarından birçok bilgi edindi. Bu ara cirit oyunlarıyla ilgili araştırmalar yaptı.

1938 yılında Gençlik ve Spor Bayramı’na son kez katılan Atatürk’ün de bulunduğu bayramı yönetmekte gösterdiği üstün başarıdan dolayı 1939’da Millî eğitim Bakanlığınca takdirnameyle ödüllendirildi. 1945’te mesleğindeki üstün başarısından dolayı bir kez daha takdirname aldı.

1954’te Uluslararası İzci Teşkilatının açtığı “WoodBadge İzci Kursu”na gitti. Birinci ve ikinci kısımları pek iyi ile bitirdi. Londra Dünya İzcilik Teşkilatı Merkezinden gönderilen izci işareti ile diplomayı aldı.

1959’da bir yıl için Almanya’ya gönderildi. Oradaki eğitim sistemini inceleyerek bakanlığa uzun bir rapor verdi.

Mahmut Işıtman; “Hizbî (Hüznî), Seyrî, Zeminî, Âşık İfşaî, Âşık Nazî, Sır Kâtibi Âşık Necip, Demlî, Âşık Zarî, Âşık Gamlî, Âşık Gülşanî, Fennî” gibi birçok Yozgatlı şairin yaşamı ve şiirleri hakkında elde ettiği bilgileri “Türk Folklor Araştırmaları” dergisinde yayımlatarak Yozgat kültürüne büyük katkılarda bulundu.

Mahmut Işıtman’ın ne zaman ve nerede öldüğü konusunda elde bir bilgi bulunmamaktadır. (1908 yılında doğduğuna göre öldüğü varsayımıyla böyle bir ifade kullanmaktayım.) Yaptığım araştırmalar sonucunda kendisiyle en son 7 Mayıs 1998’e (90 yaşındayken) yüz yüze ses kaydıyla bir görüşme yapıldığını saptadım. Bu görüşme; Profesör Doktor Mine Göğüş Tan’ın danışmanlığında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinde, “Çocukluk Tarihi” adlı lisans ve “Toplumsal Tarihte Çocuk” konulu doktora dersleri alan öğrenciler tarafından gerçekleştirilmiştir. Mahmut Işıtman’la görüşen kişi Mehmet Akif Sözer’dir.

Ses kaydına alınan görüşmede Mahmut Işıtman, bize yaşamı hakkında ilginç bilgiler aktarmaktadır. Bu bilgilere göre, daha altı aylıkken anne ve babası ölür. Çocukluğu Yozgat’ta geçer. İlkokula Yozgat’ın “Taş Mektep” adıyla anılan okulunda başlar. Üzerinde omzundan asmalı, saplı bir çanta; içinde bir defter, bir kurşun kalem ve “Anadolu Yavrususun Kitabı” adlı eski harflerle basılmış bir kitabı vardır…Cumhuriyetin ilan edildiğini okulda öğretmenlerinden öğrenir. Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için izci olarak Ankara’da yapılan törenlere katılır. Orada Atatürk’ü görür.

Atatürk Türkiyesi’nin saygın öğretmenlerinden biri olan Mahmut Işıtman, folklor araştırmacısı kimliğiyle öne çıkmıştır. Yazarın Yozgat kültürüne yaptığı en büyük katkı, Yozgatlı saz ve divan şairlerini gün ışığına çıkarmak olmuştur.

Yeri gelmişken Mahmut Işıtman’ın gün ışığına çıkardığı şairlerden birkaçının şiirine örnekler verelim:

BOZLAK(1)
Bir selam gönderdim canan iline,
Acep şu günlerde yetişir m’ola?
Bülbül de hasrettir gonca gülüne,
Kavuşup da bir kez ötüşür m’ola?

Ölürsem gurbette suyum kim döke?
Nazlı yâri yok ki kefenim dike,
Yârim hasretinle dert çeke çeke,
Açıldı yâreler bitişir m’ola?

Eser bad-ı saba(2) , değer sam(3) gibi,
Var mıdır âlemde olmuş ben gibi?
Vay biçare Nazî yârde sen gibi,
Ciğerinden yanıp tutuşur m’ola?
Âşık Nazî

KOŞMA (4)
Eğer gider isen Bozok iline,
Bir selamım götür vatana bülbül.
Kon bizim bahçenin mahzun gülüne,
Başla benim gibi figana bülbül.

Gönül hastasıyım, hâlim soran yok,
Gam yükün yüklendim hicrandan artık,
Ahbab-ı yarana(5) selam söyle çok,
Bir de başkaca canana bülbül.
…
Böyle imiş alnımızın yazısı,
Vatan muhabbeti, evlat arzusu,
Bekliyor Zarî’nin bunca kuzusu,
Gönülde hemanca(6) bir dane imiş.
Âşık Zarî

KOŞMA (7)
Bir fukara keşf-i keramet (8) olsa,
Müzevir(9) insana ahbap denilir.
Zengin kapısında bir hayvan ölse,
“Eyvah, yazık, gönlü harap!” denilir.”

Fukarayı baş köşeye sürmezler,
İyi yere münasebet görmezler,
Ak sakallı olsa bir yer vermezler,
“Fukara ayağa türap(10) .” denilir.

Fukara durmayıp hizmet yetirse,
Yüklese de gam yükünü götürse,
Zengin, bir mahalden beygir getirse,
“Bu, halis küheylan Arap.” denilir.

Gülşanî çekiyor aşk mihnetini (11),
Kavukçu zenginin eder methini,
Fukara çalkasa bal şerbetini,
“Bal değil, yıllanmış şarap.” denilir.

Âşık Gülşanî

Değerli eğitimci, araştırmacı, yazar MahmutIşıtman’ı Yozgat kültürüne katkılarından dolayı saygıyla anıyorum. Yeni kuşağı da Yozgat kültürünü araştırma ve inceleme konusunda etkin olmaya çağırıyorum. İnanıyorum ki gün ışığına çıkmamış nice kültürel değerimiz var. Hepimize düşen görev, bizi biz yapan bu değerlerimize sahip çıkmaktır.

Dipnotlar:

(1) Âşık Nazî, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Eylül 1969, Cilt 12, Sayı 242, s. 5401, 5402, 5403.
(2) bad-ı saba: Serin ve tatlı esen bahar yeli.
(3) sam: Çölde esen yel, sam yeli.
(4) Âşık Zarî, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Eylül 1968, Cilt 11, Sayı 230, s. 5066-5067.
(5) ahbab-ı yaran: Tüm dostlar.
(6) hemanca: Derhal, çabucak, hiç vakit geçirmeksizin.
(7) Âşık Gülşanî, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Mart 1977, Cilt 17, Sayı 332, s. 7929, 7930.
(8) keşf-i keramet: Keramet (doğa üstü, şaşkınlık yaratan durum) ortaya çıkarma, keramet yaratma. (Şiirde “keramet sahibi” anlamında kullanılmış.)
(9) müzevir: Ara bozucu.
(10) türap: Toprak, toz.
(11) mihnet: Sıkıntı, üzüntü.

11.04.217