ÖN YARGILARDAN ARINMAK

Ön yargı, eski deyişle peşin hüküm; “bir kimse ya da olayla ilgili olarak belirli koşul, olay ve görüntülere dayanılarak önceden edinilmiş olumlu ya da olumsuz yargı”dır. Türk Dil Kurumu ön yargıyı böyle tanımlıyor. Tanıma bakınca ön yargının eleştirilecek bir yanı olmadığı düşünülebilir. Ancak günümüzde ön yargı artık bu anlamıyla değerlendirilmiyor. “Bir kişi ya da olaya ilişkin yeterli bir bilgi edinmeden, önceden peşin bir karara varmış olma durumu” olarak algılanıyor. Bence doğrusu da budur.

Ön yargı, kişilerin gerçekleri görmesine ve doğrulara ulaşmasına engel olan bir düşünme biçimidir. Çünkü ön yargılı kişiler, kendi düşündüklerinin doğru olduğundan en ufak bir kuşku duymazlar. Bu nedenle değişime kapalıdırlar.

Bazı insanlar için, “Olaylara atgözlüğüyle bakıyor.” deriz. Atgözlüğü, “çevresinde olup bitenleri iyi algılayamama, değerlendirememe, sabit fikirlilik” anlamında kullanılan bir sözcüktür. Bu anlamdan hareketle ön yargı “zihnin atgözlüğü” olarak adlandırılır.

Ön yargı, kişinin belleğine ipotek koyan acımasız bir düşünme yöntemidir. İnsanı belirli kalıpların içine sıkıştırır. Kendinizi o kalıplardan bir türlü kurtaramazsınız. Dolayısıyla saplantı biçimine dönüşmüş düşüncelerinizin tutsağı olursunuz. Psikolog Doğan Cüceoğlu, bu tutsaklığı bakın ne de güzel anlatıyor: “Ön yargı, arı soktu diye bal yememektir.”

Ön yargının pençesine düşmüş kişiler, kendileri gibi düşünmeyen herkesi dışlarlar. Çünkü her zaman kendi düşündüklerinin en doğrusu olduğu konusunda koşullanmışlardır. Olaylara farklı bir açıdan bakamazlar; daha doğrusu bakmaya tahammül edemezler. Tartışma kültüründen yoksundurlar. Düşüncelerine karşı çıkılmasından hoşnut olmazlar. Kendi gibi düşünmeyenlere dayanamayışları onları öfkeli kılar. Bu nedenle kavgacı kişilik yapısına sahiptirler.

Ön yargılı kişileri saplandıkları düşünceden ayırmak neredeyse olanaksızdır. Albert Einstein’in deyişiyle, “Bir ön yargıyı yok etmek, atomu parçalamaktan daha zordur.”

Ön yargı, insanın düşünme gücünü köreltir. Bir düşüncede saplanıp kaldıkları için ön yargılı kişiler yargılama gücünden yoksundurlar. “Peşin düşünceler yargılamasız kararlardır.” diyor Voltaire. Düşünceleri kendi belleğinde yargılamayan kişiler, yeni düşüncelere hiçbir zaman açık değillerdir.

Ön yargılarla belleğini dolduran kişilerden hoş görülü olmaları beklenemez. Çünkü onlar kendileri gibi düşünmeyen kimseyi kabullenmezler, daha doğrusu kabullenemezler. Varsa yoksa kendi düşünceleridir doğru olan. Biri hakkında önceden bir yargıya varmışlarsa ne yaparsanız yapın bunu değiştiremezsiniz.

Ön yargı; çabuk oluşan, ancak belleğe kazınan bir düşüncedir. Oysa bir kişi ya da olayla ilgili bir yargıya varabilmek için birtakım araştırma, inceleme ve gözlemlerde bulunmak gerekir. Bir Kızılderili atasözünde, “Bir kişi hakkında karar vermeden üç güneş batımı bekle.” deniyor. Öyle kafa yormadan, işin aslını astarını öğrenmeden bir yargıya varıp sonra da onun tutsağı olmak, işin en kolayına kaçmak değil midir?

Ön yargı, kişilerin ve toplumun dengesini bozar. Yalan yanlış yargılarda donanmış kişilerle tartışıp doğruyu bulamazsınız. Olaylara tek bir çizgiden bakanları bu çizginin dışına çıkaramazsınız. Ön yargılı kişilerle bir ortak noktada buluşamazsınız. Çünkü bellekleri ön yargı zinciriyle bağlanmıştır. Artık onlardan akılcı düşünmelerini, sağduyulu davranmalarını bekleyemezsiniz. Bir toplumda ön yargı ne denli yaygınsa o toplumda birliktelik sağlamak o denli güçleşir.

Ön yargı bir tür alışkanlıktır. Bu nedenle alışkanlıklar gibi kolay kolay terk edilemez. Olumsuz bir alışkanlık olduğu için de kişiyi yanlış yönlendirip hataya sürükler. Dolayısıyla ön yargılı kişilerden olumlu davranışlar, eleştiriler, tutarlı hareketler beklemek hayal olur.

Bir toplumda hoş görüyü, kardeşliği, sevgiyi, barışı egemen kılmak; akıl yürütme, araştırma, inceleme, özgür düşünme ve yargılama gücümüzü geliştirmek istiyorsak ön yargılarımızdan arınmalıyız.

Belleğe çöreklenmiş bir yılan olan ön yargılardan kurtulmanın yolu; çok okumak, bilgiyle donanmak ve tartışma kültürüne sahip olmaktan geçer.

Ön yargı bir zayıflık belirtisidir. Kişileri ve toplumları ön yargının tutsaklığından kurtaramazsak birlik ve dirliğimizi koruyamaz, birbirimizi düşman gibi görmeye başlarız. Yazar Sinan Biçici’nin anlatımıyla, ön yargının tutsağı olduğumuzda, “Gözümüz görmez, kulaklarımız duymaz, kalbimiz kapanır; beyin, otomatik pilotu devreye sokar ve zihin savunma kalkanlarını hemen ortaya çıkarır.” Artık bizim gibi düşünmeyenlerle tüm bağlantımız kopmuştur.

Gelin, hep birlikte ön yargının zincirlerini kıralım. “Yüreklerimizde taşların arasındaki otlar gibi büyüyen” ön yargılarımızdan kurutalım. Hoş görü teknesine binip engin ve özgür düşünceye yelken açalım.

12.04.2019